Ślepy pies: jak żyć z czworonogiem, który traci wzrok?

---

Ślepota u psa: przyczyny

Przyczyny ślepoty u psów są rozmaite – utrata zdolności widzenia jest często konsekwencją chorób narządu wzroku, objawiających się poprzez zmętnienie przejrzystych struktur oka: rogówki czy soczewki. Nierzadko jest objawem wtórnym innych schorzeń, takich jak cukrzyca, choroby serca, nerek, wątroby czy ośrodkowego układu nerwowego lub zatruć. Ślepotę mogą także wywołać urazy mechaniczne lub zaburzenia neurologiczne, związane z układem wzrokowym. Problemy z niedowidzeniem aż do całkowitej ślepoty pojawiają się także w naturalnym procesie starzenia. Najczęściej ta przypadłość ma charakter nabyty. Ślepota wrodzona, spowodowana zaburzeniami rozwojowymi, jest rzadsza.

Pies traci wzrok: objawy

Pierwsze objawy niepełnej utraty zdolności widzenia są trudno zauważalne i bywają najczęściej ignorowane, choć w wielu przypadkach tylko natychmiastowa ingerencja może ocalić wzrok. Kiedy właściciel pojawia się u weterynarza, często doszło już do nieodwracalnych zmian w strukturach oka i szanse na odzyskanie widzenia lub zahamowanie postępującej ślepoty są nikłe. Dlatego nie bagatelizuj nawet najdrobniejszych symptomów nasuwających podejrzenie osłabienia wzroku u psa.

---

Test na to, czy pies widzi

Niepewny sposób, w jaki Twój pies porusza się w zupełnie nieznanym mu otoczeniu, może ujawnić deficyty wzroku. Istnieją jednak również proste testy, określające problemy z widzeniem.

Reakcja na zagrożenie

Bezpośrednim testem na zdolność widzenia u psa jest sprawdzenie jego reakcji na zagrożenie: prawidłowy odruch to gwałtowne mrugnięcie przy wykonywaniu ręką gestu grożenia. Jeśli pies widzi, powinien mrugnąć powieką lub cofnąć głowę. Odruch ten możesz sprawdzić, wykonując grożący gest ręką przy każdym oku, jednocześnie zakrywając drugą ręką niebadane oko. Jeśli drugie oko nie zostanie osłonięte, zwierzę z jednostronną ślepotą może zareagować obustronnym mrugnięciem – czyli również okiem, w którym doszło do utraty wzroku. Zwróć uwagę na to, abyś grożącą ręką nie dotknął włosów czuciowych lub nie spowodował nagłego ruchu powietrza. Pobudza to receptory dotyku, a nie receptory wzrokowe i może objawić się identyczną reakcją: zmrużeniem oka lub cofnięciem głowy.

Odpowiednio dobrana karma pomoże zadbać o zdrowie i dobrą kondycję Twojego psa:

Test z kłębkiem waty

U szczeniąt, które jeszcze nie nauczyły się reakcji na zagrożenie, ale także u straumatyzowanych zwierząt, które na gest zagrożenia mogą zareagować panicznie lub agresywnie, warto jest przeprowadzić test z kłębkiem waty. Wykonasz go, rzucając w powietrze bawełnianą kuleczkę lub kłębek waty – najpierw po lewej, potem po prawej stronie psiej głowy. Zdrowe zwierzę będzie wodziło wzrokiem za rzuconym przedmiotem.

Reakcja przenoszenia

Reakcję przenoszenia najlepiej sprawdzić u niewielkich psów, które bez problemu można utrzymać na rękach. Podnieś zwierzę trzymając go pod brzuchem tak, by jego przednie kończyny zwisały w powietrzu. Następnie zbliż psa do krawędzi stołu. Jeśli pies widzi, zbliżając się do krawędzi będzie reagował, unosząc łapy, aby oprzeć je na blacie. Jeśli nie widzi, nie podniesie kończyn, lecz zacznie nimi ruszać dopiero, gdy dotkną stołu.

---

Jak widzi pies?

Zmysł wzroku nie jest u psów rozwinięty tak, jak u ludzi i zwierzęta nie polegają na nim w takim samym stopniu. Psy widzą niewyraźnie z bliska, rozróżniają tylko niewiele kolorów i mają słabą zdolność rozpoznawania szczegółów. Jedynie znacznie szersze pole widzenia oraz zdolność widzenia w ciemności lub w słabym świetle przekraczają ludzkie możliwości w tym zakresie. Te umiejętności były psom przydatne do polowania w nocy, ale ponieważ olbrzymia większość udomowionych psów nie musi organizować w ten sposób swoich posiłków, aby przeżyć, ślepota nie koliduje z ich podstawowym – i dla człowieka najważniejszym – zadaniem bycia naszym towarzyszem.

Jak radzi sobie ślepy pies?

Nawet jeśli pies ślepnie – lub niewidomy przyszedł na świat - może wieść szczęśliwe i spełnione życie. Od urodzenia niewidome psy nie są świadome, że różnią się od swoich widzących pobratymców: funkcjonują jak każdy inny szczeniak, lekko inaczej współdziałając ze światem. Również psy dotknięte ślepotą nabytą z czasem uczą się, jak sobie radzić z codziennymi wyzwaniami, polegając na swoich najlepszych zmysłach, czyli węchu i słuchu i dodatkowo je wyostrzając, aby zrekompensować brak wzroku. Dużo trudniej mają psy dotknięte ślepotą nagłą, ale nawet one są w stanie dostosować się do nowej sytuacji, choć proces ten potrwa dłużej i będzie trudniejszy.

Stopniowa a nagła utrata wzroku

Większość ślepych psów przestaje widzieć stopniowo, w miarę upływu czasu. Taki proces pozwala zwierzęciu i właścicielowi na łatwiejszą asymilację niż w razie nagłego wystąpienia ślepoty. Pies ma wtedy możliwość pracy nad mapowaniem swojego środowiska i opracowania strategii radzenia sobie bez pomocy właściciela. Często tak dobrze zdoła się dostosować do postępującej utraty wzroku, że jego opiekun długo nie dostrzega problemu. Zauważa go dopiero wtedy, kiedy zaszła jakaś zmiana w bezpośrednim otoczeniu psa i jego niepewna reakcja na nią zdradziła problemy ze wzrokiem. W badaniu okazuje się, że zwierzę nie oślepło z nienacka, lecz było już jakiś czas niewidome. Takie psy radzą sobie z utratą wzroku dużo lepiej niż ich właściciele, polegając na innych, wysoko rozwiniętych zmysłach.

---

Diagnoza: ślepota

Kiedy weterynarz stwierdzi u psa ślepotę, wielu właścicieli reaguje panicznie, rozważając nierzadko uśpienie swojego niewidomego podopiecznego sądząc, że jego jakość życia uległa dramatycznemu pogorszeniu, a oni sami nie podołają takiemu wyzwaniu. Jeśli jednak zapewnisz niewidomemu psu odpowiednią opiekę i dasz szansę na przyzwyczajenia się do nowych warunków, Twój pupil jeszcze zaskoczy Cię swoją samodzielnością. Poczucie żalu i straty jest jak najbardziej zrozumiałe, pamiętaj jednak, że psy odczuwają nasze emocje, dlatego zamiast narażać go na stres i strach, najlepiej zachować spokój i pozytywne nastawienie. Psy zwykle poruszają się i radzą sobie całkiem nieźle.

Jak pomóc niewidomemu psu?

Będziesz musiał wprowadzić dodatkowe środki ostrożności, aby ustrzec swojego psa przed dotychczas zupełnie niegroźnymi wyzwaniami. Powinieneś zamontować bramki dziecięce lub w inny sposób zablokować dostęp do schodów, dopóki pies nie nauczy się ich lokalizacji i nie będzie w stanie ich pokonywać bez pomocy. Zabezpiecz ostre narożniki mebli, zwłaszcza te na wysokości głowy zwierzęcia, dopóki nie nauczy się bezpiecznie poruszać w ich pobliżu. Przedmioty, mogące ulec stłuczeniu, muszą powędrować na wyższe, niedostępne dla psa poziomy. Zanim zwierzę nie dostosuje się do swojego nowego stanu i nie nabierze pewności, powinieneś ograniczyć mu dostęp do jednego lub dwóch pomieszczeń. Będzie mógł wtedy powoli uczyć się mapy otoczenia, powiększając ją stopniowo wraz z poszerzającym się dostępem do reszty pomieszczeń w domu. Oprowadź psiaka po każdym pokoju, ucząc go rozmieszczenia mebli i innych przedmiotów, wskaż mu także położenie misek z jedzeniem i wodą oraz jego legowisko.

---

Ślepy pies: zrozumienie zamiast litości

Aby Twój niewidomy pies nauczył się żyć jak najbardziej samodzielnie, musisz unikać wyręczania go. Przesadna opieka i rozpieszczanie często kończą się odwrotnym od żądanego skutkiem: pies potrzebuje więcej czasu, aby przystosować się do sytuacji, traci pewność siebie, a pogłębiona zależność od ciebie zwiększa poziom stresu i wywołuje lęk separacyjny. Zamiast zanosić psa do miski z jedzeniem, pozwól mu ją znaleźć. Nie wnoś i nie wynoś zwierzaka do pokoju, pozwól mu rozwiązywać nowe problemy po swojemu – jeśli chce iść w jednym kierunku, nie zawracaj go z wytyczonej drogi, aby sam szukał innego rozwiązania w dotarciu do celu. Samodzielnie korygując swoje błędy, szybciej się nauczy - Twoja pomoc mimo dobrych intencji może wprowadzić tylko zdezorientowanie.

Zasady życia z niewidomym psem

Istnieje wiele sposobów na to, aby Twój ślepy pies poczuł się bezpieczny i możliwie samodzielny. Już zdrowe zwierzęta lubią rutynę, dla niewidomych to warunek konieczny do przetrwania. Wszelkie zmiany, nawet nieznaczne, wywołują stres i potęgują niepewność. Im więcej czynności będzie miało stały, znany psu przebieg, tym szybciej zaakceptuje on swój stan i poradzi sobie w nowej rzeczywistości. Jeśli musisz wprowadzać jakieś zmiany w codziennych rytuałach, rób to powoli i spokojnie, dostosowując tempo do możliwości i komfortu psa.

Jak wytresować psa, który jest ślepy

Trening służy każdemu psu, zdrowemu czy upośledzonemu, dla niewidomego zwierzęcia może być jednak prawdziwym ratunkiem. Komenda „czekaj” może go uratować przed obrażeniami, a nawet śmiercią w obliczu zagrożeń, których nie widzi. Jeśli wyszkoliłeś psa jeszcze zanim oślepł, łatwiej nauczysz go dodatkowych poleceń. Jeżeli musisz pracować z niewidomym psem od podstaw, poleceń takich, jak: „siad”, „leż” czy „wróć” nauczysz go podobnie jak w przypadku psa widzącego. Nieco trudniejsza może być komenda „zostań”, bo pies nie widzi Twoich gestów i może chcieć za Tobą podążać, czując się niepewnie bez Twojego towarzystwa. Nagradzaj go obficie za pozostanie na miejscu nawet na sekundę lub dwie i powoli zwiększaj czas, a także odległość.

Ważne komendy dla niewidomego psa

Ślepy pies nie potrafi ocenić wizualnych niebezpieczeństw i musi nauczyć się zwrotów, chroniących go przed wypadkami. Poza komendami siadania i przywoływania dla niewidomego psa szczególnie ważne są polecenia „stój”, „powoli” oraz „hałas”. Pierwsza komenda musi skłonić psa do zatrzymania się, druga ostrzega go przed przeszkodą. Ostatnia uczy go, że za chwilę usłyszy głośny dźwięk, np. uruchomienie silnika, trzaśnięcie drzwi, włączenie odkurzacza itp.

---

Komenda „stop”

Trening zacznij z psem na smyczy, ćwicząc najpierw w domu. Mówiąc „stój” (lub „stop” czy „czekaj”), delikatnie pociągnij za smycz, dopóki pies się nie zatrzyma. Chwal i nagradzaj go, gdy dobrze wykona polecenie. Stopniowo utrudniaj trening wzbogacając go o bodźce rozpraszające uwagę, później trenuj także na zewnątrz na ogrodzonym terenie. Zawsze zwalniaj psa z „czekaj” czy „stój” za pomocą komendy zwalniającej, np. „koniec”, „przerwa” itp.

Komenda „powoli!”

To polecenie ostrzeże Twojego psa, że na jego drodze znajduje się jakaś przeszkoda. Zapnij zwierzę na smycz i rusz przed siebie. Mówiąc „powoli” stosuj stały, delikatny nacisk na smycz do momentu, aż pies zwolni. Gdy to zrobi, pochwal go sowicie i daj mu nagrodę.

Komenda „schody”

Jeśli Twój pies nie miał problemu ze schodami w przeszłości, najprawdopodobniej nauczy się pokonywania ich także bez pomocy wzroku. Ponieważ wchodzenie po schodach jest łatwiejsze, niż schodzenie, zacznij od nauki wspinania się na stopnie. Na początek możesz użyć krawężnika ulicznego w strefie wolnej od samochodów. Zapnij psa na smycz i idź obok niego. Kiedy zbliżysz się do krawężnika lub niskich schodów, powiedz „do góry” i zachęć psa do wejścia na stopień, kładąc na nim – w niewielkiej odległości od krawędzi - smakołyk. Następnie umieść smakołyk na szczycie drugiego stopnia, a kiedy pies położy łapkę na stopniu, pochwal go i nagródź kontynuując wabienie. Jeśli tego nie zrobi, nie dawaj smakołyku. Po opanowaniu wchodzenia, możesz przystąpić do uczenia psa schodzenia ze schodów. Również do tego celu sięgnij po ulubione smakołyki. Schodzenie w dół może być dla niewidomego psa przerażające, dlatego uzbrój się w cierpliwość i nie zmuszaj zwierzaka.

---

Komenda „hałas“

Niewidomy pies narażony jest na nieprzyjemne zaskoczenia spowodowane głośnymi, nieoczekiwanymi dźwiękami – uruchomieniem silnika samochodu, trzaśnięciem drzwi, włączeniem suszarki do włosów, odkurzacza, miksera czy innego głośnego urządzenia. Aby Twój ślepy pies wciąż się nie wystraszał, możesz nauczyć go reagować na ostrzeżenie, że za chwilę nastąpi hałas, używając wybranego słowa przed uruchomieniem źródła niespodziewanego dla niego dźwięku. W ten sposób ustrzeżesz go przed nagłym wystraszeniem się, bo szybko nauczy się kojarzyć komendę.

Zajęcia dla niewidomego zwierzaka

Aportowanie czy zabawy z frisbee dla niewidomego psa nie wchodzą niestety w rachubę, ale istnieje jeszcze cały szereg zabaw i czynności, którymi możesz zająć psa, sprawiając mu nie lada przyjemność. Wyzwania fizyczne i psychiczne redukują u zwierzaka również ryzyko wystąpienia apatii i depresji. Podobnie, jak większość ich zdrowych pobratymców, również ślepe psy uwielbiają bawić się zabawkami. Wypełniony aromatycznymi smakołykami kong może być świetnym sposobem na rozrywkę dla niewidomego psa. Możesz też sięgnąć po piłkę, wypełnioną ekstraktem waniliowym, którą rzucisz na niewielką odległość, a pies wyczuje ją po zapachu. Możesz też użyć zabawek na sznurku i grać z psem w przeciąganie liny. Również ukrywanie aromatycznych przysmaków w zakamarkach znanego psu pomieszczenia i zabawy w ich wyszukiwanie mogą zapewnić mu ogromną radość.

---

Podsumowanie

Ślepota u psa to nie wyrok i żaden powód do eutanazji. Olbrzymia większość czworonogów szybko uczy się żyć z tym upośledzeniem. Szczeniaki, które przyszły na świat niewidome, nie znają innego życia, a psy, które oślepły w wieku dorosłym lub na starość, zwykle dzielnie sobie radzą. Ważne, abyś nie wyręczał psa i pozwalał mu uczyć się na błędach. Wyrozumiałość i cierpliwość zamiast litości zaowocują szybkimi postępami, a ślepy pies będzie mógł wieść szczęśliwe i spokojne życie.

---

Pytania i odpowiedzi: Ślepy pies

1. Jakie są najczęstsze przyczyny ślepoty u psów?

Ślepota u psów może wynikać z chorób narządu wzroku, starzenia się, urazów mechanicznych, cukrzycy, chorób serca, nerek, wątroby, ośrodkowego układu nerwowego lub zatruć.

2. Jakie są pierwsze objawy utraty wzroku u psa?

Objawy to niezdarność, potykanie się, uderzanie w ściany i meble, niepewność w zachowaniu, trudności w znalezieniu zabawek, zmiany w wyglądzie oczu, niechęć do wychodzenia po zmierzchu, nadmierna senność oraz utrata figlarności.

3. Jak sprawdzić, czy pies traci wzrok?

Proste testy, jak reakcja na zagrożenie i test z kłębkiem waty mogą pomóc w diagnozie. Warto skonsultować się z weterynarzem.

4. Czy ślepy pies może prowadzić szczęśliwe życie?

Tak, ślepe psy mogą prowadzić szczęśliwe i spełnione życie. Radzą sobie dzięki wyostrzonym zmysłom węchu i słuchu. Odpowiednia opieka i zrozumienie są kluczowe.

5. Jak pomóc niewidomemu psu w domu?

Warto wprowadzić rutynę, zabezpieczyć ostre krawędzie, ograniczyć dostęp do niebezpiecznych miejsc, ustalić stałe miejsca misek i legowiska oraz unikać nadmiernej opieki, aby pies mógł być samodzielny.

6. Jakie komendy są ważne dla niewidomego psa?

Ważne komendy to 'stój', 'powoli', 'hałas', 'czekaj', 'siad' oraz 'wróć'. Ułatwiają one codzienne życie i pomagają w unikaniu niebezpieczeństw.

7. Jakie zabawy są odpowiednie dla niewidomego psa?

Zabawki wypełnione smakołykami, piłki z ekstraktem waniliowym, zabawy w przeciąganie liny oraz wyszukiwanie ukrytych przysmaków to świetne sposoby na rozrywkę dla niewidomego psa.